Da li je vojska Republike Srpske mogla nastaviti rat? – Stanje u Srpskoj vojsci na kraju agresije

Navedeni faktori pokazuju da srpski agrsor nije imao snage za nastavak rata u BiH

Nakon što je prelazak iz odbrambene u oslobodilačku fazu rata tokom druge polovine 1995. godine donio niz uspjeha Armiji Republike Bosne i Hercegovine, pod pritiskom međunarodnih institucija 12. oktobra 1995. godine stupio je na snagu ‘Sporazum o potpunom prekidu vatre’. Iako srpska strana nije ostvarila ratne ciljeve, nakon niza poraza Vojska Republike Srpske je bez oklijevanja prihvatila sporazum o trajnom prekidu vatre na prostoru Bosne i Hercegovine. U suprotnom, da je rat nastavljen, srpska strana bi vjerovatno ostala bez dodatnog dijela teritorije, uslijed stalnih i koordiniranih napada ARBiH, Hrvatske vojske i Hrvatskog vijeća odbrane. Od oko 70% teritorije koliko su kontrolisali u ljeto 1993. godine, pod kontrolom VRS je u oktobru 1995. godine bilo svega 47% teritorije.

Osnovni razlozi koji su vrh VRS ali i Miloševića te vojni vrh Vojske Jugoslavije, koji je čitav rat na sve moguće načine pomagao VRS, natjerali na prekid vatre bili su: krajem 1994. i tokom 1995 godine došlo je do smanjenja vojne nadmoćnosti srpskog agresora, što je dovodilo u pitanje očuvanje okupiranih teritorija u Hrvatskoj i BiH; Uspostavljanje vojnog savezništva ARBiH, HV-a i HVO-a i njihova koordinirana djelovanja na ratištu u BiH i Hrvatskoj stvorili su novi odnos vojnih snaga u kome je inicijativa postepeno prelazila na stranu ARBiH, HV-a i HVO-a; Porazi na bojnom polju uzdrmali su ne samo vojsku i civilno stanovništvo; Politički i vojni dužnosnici srpske strane nisu očekivali tako snažne udare NATO avijacije i artiljerije RRF snaga krajem avgusta i polovinom septembra 1995. godine, koji su znatno umanjili logističku i komunikacijsku vezu srpskog agresora.

Vremenom su i drugi argumenti prestajali biti prednost srpskog agresora. U drugoj polovini 1995. godine Savezna Republika Jugoslavija i VJ našli su se u veoma složenoj situaciji koja nije omogućavala nastavak rata ni značajniju podršku VRS u BiH. Privreda Srbije i Crne Gore, odnosno Jugoslavije, bila je uslijed sankcija iscrpljena i nije više mogla podržati nastavak rata. Troškovi rata istiskali su skoro 20% društvenog proizvoda godišnje, proizvodnja u privredi je pala na 1/4 predratne, a nezaposlenost je iznosila preko 50%. Stanje u vojsci Jugoslavije je bilo alarmantno. Vojsku je napustilo 30 doktora vojnih nauka, više od 3 000 magistara i inženjera, a u inostranstvo je otišlo oko 600 000 vojnih obveznika. Prema navodima Ilije Radakovića VJ je u toku agrsije na RBiH imala oko 7 000 poginulih boraca, što je znatno uticali na loš moral u VJ.

Zbog velikosrpske ideologije mnogobrojni oficiri VJ su otpušteni iz službe. Stalna diferencija u starješinskom kadru i dovođenje novog, za što je osnovni kriterij bio privrženost velikosrpskom projektu, a ne stručnost, uticali su na slabljenje borbene moći VJ. Tako je samo od januara do maja 1992. godine penzionisano 58 generala. Jedan od tada penzionisanih generala je rekao: “Tek koncem 1991. godine sam shvatio da je ovo ničiji rat i da Kadijević nije usvojio moj prijedlog o rasformiranju paravnojnih formacija”. Vojni savjet Jugoslavije je 23. i 25. avgusta 1993. godine penzionisao još 42 generala. Paravojne formacije koje su ojačale u Jugoslaviji postale su destabilizirajući faktor za VJ, čija se borbena spremnost počela dodatno smanjivati uslijed primata paravojnih formacija i neodržavanja opreme. U Jugoslaviji se konstantno zaoštravala politička situacija i otpor prema Miloševićevom režimu. Zbog toga je i samom Miloševiću bilo neophodno okončati rat u BiH kako bi učvrstio i popravio svoju vlast u Jugoslaviji. Zbog takvog stanja Milošević je 1994. godine iskoristio neprihvatanje plana Kontakt grupe od strane Karadžića, da se distancira od njega zbog rješavanja problema u Jugoslaviji.

Mada je VJ vršila transformaciju i organizacijske promjene to nije bilo dovoljno za nastavak rata u BiH i podršku snagama VRS. Zbog međunarodnog pritiska, unutrašnjih privrednih i političkih problema Milošević i njegovi saradnici nisu bili spremni za nastavak rata. Srpske kolaboracionističke snage u BiH, odnosno Vojska Republike Srpske, kako je odmicala agresija na BiH, ostale su prepuštene same sebi i postepeno su počele gubiti rat, što je postalo naročito vidljivo poslije niza uspješnih operacija ARBiH krajem 1994. i tokom 1995. godine. Opće stanje u Srbiji se, kao po zakonu o spojenim sudovima, prenosilo i na stanje u okupiranim dijelovima RBiH. Karadžić i Mladić su, unatoč sve slabijoj podršci Jugoslavije, bili spremni za nastavak rata, jer je srpska vojska još uvijek imala na raspolaganju stotine oklopnih vozila (prema procjeni Glavnog štaba ARBiH početkom 1995. godine 355 tenkova i 352 transportera) i stotine cijevi artiljerijskog naoružanja. Ipak, brojni argumenti su mučili političko vodstvo Srba u okupiranom dijelu BiH: pad borbenog morala u VRS ali i narodu, kulminacija netrepeljivosti između Karadžića i Mladića, što je destabilizovalo Republiku Srpsku – do velikog razmimoilaženja i međusobnog optuživanja na aprilskom zasjedanju Narodne skupštine RS. Početkom avgusta 1995. godine Karadžić koristi preformaciju Glavnog štaba u Generalštab VRS da lično preuzme funkciju vrhovnog komandanta, a Mladića smijeni i postavi za “specijalnog savjetnika”.

Time je Karadžić prekinuo dvojnost vlasti u RS-u. Obojica su bila sujetna i smatrala da su kao pojedinci najzaslužniji za stvaranje srpske države na prostoru BiH. Udari NATO snaga koji su uslijedili 30. avgusta 1995. godine i trajali gotovo tokom cijelog septembra dodatno su uticali na pad moral vojnika VRS, jer su se po prvi puta našli na udaru prave vojne sile. Mada je tokom 1995. godine VRS znatno ojačana dodatnim jedinicama nakon propasti Republike Srpske Krajine koje su se u povlačenju pred Hrvatskom vojskom priključivale VRS, ipak zbog stalnih gubitaka i pojačanog dezerterstva neprekidno je slabila njena borbena moć. Prema izvještaju Ministarstva odbrane RS-a, VRS je imala 18 392 poginula i 36 543 ranjena borca, dok je iz okupiranog dijela BiH pobjeglo između 120 000 i 150 000 vojno sposobnih Srba. Ukupan broj pripadnika VRS na kraju rata nije prelazio 70 000 pripadnika, dok je ARBiH sredinom 1995. godine imala pod oružjem 101 580 boraca, a taj broj se u završnom dijelu rata povećao za 20%. Pored ARBiH u ofanzivni na položaje VRS se nalazilo i desetine hiljada pripadnika HV-a i HVO-a. I dok je VRS svakim danom bilvala sve slabija, na drugoj strani je ARBiH uslijed sve većeg dotura naoružanja iz Irana bivala sve jača i organizovanija. U kakvom stanju se nalazila VRS najbolje svjedoče podaci iz zadnjih mjeseci rata kada su na tešanjskom, gradačačkom i vozućkom ratištu među poginulim pripadnicima VRS identifikovani brojni maloljetni borci, ali i borci sa raznovrsnim infekcijama i oboljenjima.

Navedeni faktori pokazuju da srpski agrsor nije imao snage za nastavak rata u BiH te bi u slučaju nastavka rata, bez obzira na tehničku nadmoćnost koju je još uvijek imao, doživio vojnički poraz. Iscrpljenost privrednih resursa, složena politička situacija te demoralizacija i sve veći otpor građana mobilizaciji u SRJ i RS-u, na jednoj, te odlučnost međunarodne zajednice da se okonča rat u BiH i osposobljenost i spremnost združenih snaga ARBiH, HV-a i HVO-a da nastave oslobađanje okupiranih dijelova BiH, na drugoj strani, bili su odlučujući za pristanak srpske strane da okonča agresiju i prihvati mirovne pregovore.

Novi Horizonti